Ergonomia: znaczenie, zadania i historia

Bez znaczenia, czy w domu, czy w pracy, w biurze, czy hali produkcyjnej: Każdy z nas choć raz spotkał się już z pojęciem „ergonomii”.

Jej rosnące znaczenie można wyjaśnić na poniższym przykładzie: Mówiąc o ergonomii, wystarczy zastanowić się nad tym, jak siedzimy. W ciągu ostatnich kilku lat ożyła dyskusja, wspierana przez liczne badania, i przekonanie, że „siedzenie to nowe palenie”. Dłuższe siedzenie w jednym miejscu, bez wstawania, jest samo w sobie niezdrowe, nieważne, czy w domu, czy w pracy. Spowalnia metabolizm, zwiększając ryzyko nadwagi i cukrzycy. Cierpi przy tym również układ mięśniowy, co szybko skutkuje wadami postawy. Schorzenia czynnego i biernego aparatu ruchu to często konsekwencje takich obciążeń. W 2021 roku w Niemczech większość absencji (25,5 %) spowodowana była schorzeniami układu mięśniowego i szkieletowego, jak wynika z raportu iwd (Informationsdienst des Instituts der deutschen Wirtschaft (niemieckiej Agencji Informacyjnej Instytutu Gospodarki Niemieckiej). Jak można temu zapobiec? Czym wyróżnia się właściwie „ergonomiczne” krzesło biurowe czy przemysłowe? Jak powstała ergonomia i do czego służy? W tym artykule odpowiemy na wszystkie te pytania.

Oto, dlaczego ergonomia to rozwiązanie, które opłaca się w przemyśle

Ergonomiczne stanowiska i warunki pracy to inwestycja w przyszłość: W bezpłatnym przewodniku dowiesz się, w jaki sposób dzięki ergonomii zwiększysz wartość dodaną, a także zadbasz o zdrowie, motywację i wydajność współpracowników.GET YOUR COPY NOW

Co oznacza pojęcie „ergonomia”?/Zacznijmy od definicji

Słowo ergonomia składa się z greckich słów „ergon“ (praca) i „nomos“ (reguła, zasada). Tym samym już sama nazwa wyznacza kierunek, który precyzuje dodatkowo konkretna definicja tego pojęcia: Ergonomia to nauka, która zajmuje się zasadami dotyczącymi pracy człowieka i sposobami jej optymalizacji. Zasadniczo ergonomia ma charakter interdyscyplinarny, tzn., że korzysta z wiedzy specjalistów różnych dziedzin na temat człowieka i technologii. Do tych dziedzin zaliczają się np. nauki inżynieryjne, medycyna pracy i psychologia, a także informatyka – istnieje bowiem również ergonomia oprogramowania. Cyfryzacja odgrywa ważną rolę nie tylko przy tworzeniu przyjaznych dla użytkowników programów, lecz także przy ocenie stanowisk do montażu ręcznego. W tym obszarze już od dłuższego czasu używa się oprogramowania, np. w ramach metody MTM, dzięki której można opisać, analizować, oceniać i planować manualne czynności. Dotyczy to m.in. obszaru chwytania, który w obrazowy sposób pokazuje, dlaczego uwzględnianie indywidualnych wymagań każdego człowieka jest tak ważne:

Ergonomia dotycząca warunków pracy i ergonomia dotycząca sposobu wykonywania pracy – w skrócie

Aby zrozumieć pojęcie ergonomii, warto rozróżnić dwa, często omawiane zagadnienia. A mianowicie:

Ergonomia dotycząca warunków pracy
Ergonomia dotycząca sposobu wykonywania pracy

Ergonomia dotycząca warunków pracy zajmuje się optymalizacją środków roboczych oraz otoczenia pracy. Obejmuje bardzo szerokie spektrum możliwości, aby zoptymalizować warunki pracy. Zaliczają się do nich ergonomiczne stoły i krzesła robocze, systemy dostarczania materiałów i narzędzi, łączenie stanowisk pracy i oświetlenie. Jeśli stanowisko pracy lub produkt nazywane są „ergonomicznymi”, oznacza to, że zostały zaprojektowane zgodnie z zasadami ergonomii i chronią zdrowie użytkowników. Na przykład krzesło robocze z ergonomicznego systemu stanowisk item wyróżnia się możliwością regulacji wysokości oraz innymi opcjami umożliwiającymi dopasowanie do indywidualnych warunków, co wykracza poza właściwości krzesła biurowego, ale spełnia te same zadania. To samo dotyczy również stołów roboczych z możliwością regulacji wysokości: Za tym stoi przekonanie, że to stanowisko pracy powinno dopasować się do człowieka a nie odwrotnie. Ze względu na fakt, że każdy człowiek jest inny, wyroby powinny to uwzględniać, umożliwiając odpowiednie dopasowanie. Ta myśl to najważniejsze zadanie środków ergonomicznych, bez znaczenia, czy w biurze, hali montażowej, czy gdziekolwiek indziej.

W odniesieniu do pracy w biurze czy w otoczeniu przemysłowym sprawdziła się zasada 40-15-5: 40 minut siedzenia, 15 minut stania i 5 minut ruchu.

Używanie stołu o blacie regulowanym na wysokość sprawia, że spełniony jest warunek regularnej zmiany między pozycją stojącą a siedzącą. W odniesieniu do pracy w biurze czy w otoczeniu przemysłowym sprawdziła się zasada 40-15-5 40 minut siedzenia, 15 minut stania i 5 minut ruchu. Elastycznie dopasowujące się krzesło umożliwia siedzenie dynamiczne, które polega na możliwie częstej zmianie pozycji. Te dwa przykłady odnoszą się do ergonomii dotyczącej sposobu wykonywania pracy, która zajmuje się prawidłową pod kątem ergonomii postawą na stanowisku pracy. Rozwiązaniem bowiem jest nie tylko udostępnienie w miejscu pracy ergonomicznych stanowisk pracy. Bardzo duże znaczenie ma tutaj wczesne włączenie we wspólne działania personelu, a także jego akceptacja projektu. Susanne Weber, doradczyni ds. ergonomii, zwraca uwagę na decydującą rolę tego aspektu w odniesieniu do stanowisk montażowych: „Ergonomia w przemyśle sprawdza się najlepiej dzięki pracownikom szerzącym wiedzę w tym zakresie. Poszczególnych, wybranych pracowników zapoznaje się z tematem, uwrażliwia na związane z nim aspekty i szkoli, aby następnie podzielili się tą wiedzą z resztą swoich zespołów. Bardzo ważna jest w tym przypadku powtarzalność, czyli coroczne szkolenie i przypomnienie zagadnienia przeprowadzane przez te osoby.

Idealny do wydrukowania: Na bezpośrednio dostępnym plakacie (wenn es noch keinen PL-Plakat gibt, bitte EN-Version verlinken) znajdziesz liczne porady dotyczące ergonomii w codziennej pracy – do dopasowania stanowiska pracy i natychmiastowego odciążenia pracowników dzięki łatwym do wykonania ćwiczeniom.

Jakie są zadania ergonomii?

W kontekście środków i działań ergonomicznych ciągle jeszcze pokutuje nieprawdziwe przekonanie, że ergonomia oznacza niepotrzebne wydatki na ochronę personelu. W rzeczywistości jest wręcz przeciwnie: Najważniejszym zadaniem ergonomii jest stworzenie możliwie najlepszych warunków roboczych, które w równym stopniu stanowią korzyść dla pracowników jak i zakładu. „Oprócz zmniejszenia absencji uwarunkowanej chorobą ulepszenia ergonomiczne prawie zawsze idą w parze z optymalizacją procesu”, wyjaśnia Marius Geibel, specjalista ds. ergonomii w item. W tym kontekście jednym z zadań ergonomii jest również zwiększenie wydajności i obniżenie kosztów, które powstają wskutek błędów, wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z raportem Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) związane z tym koszty wyniosły w UE w 2017 roku 476 miliardów. To 3,3% PKB UE. Ergonomia jest również działaniem profilaktycznym pozwalającym chronić pracowników i zapobiegać niepotrzebnym wydatkom.

Ergonomiczne stanowiska pracy chronią przede wszystkim starszych pracowników, młodsi natomiast już wcześniej objęci są odpowiednią profilaktyką, dzięki której można zapobiec schorzeniom czynnego i biernego aparatu ruchu.

Projektując ergonomiczne stanowiska pracy, można w najlepszy sposób połączyć odpowiedzialność za pracowników firmy z ekonomicznym podejściem. Warto wziąć to pod uwagę również w kontekście zmian demograficznych. Liczba pracowników w wieku od 15 do 44 lat maleje (1990: 57%; 2020: 47%; prognoza na rok 2050: 46%), znacznie rośnie natomiast liczba osób w wieku od 60 do 74 (1990: 17%; 2020: 24%; prognoza na rok 2050: 27%). Stosując ergonomiczne stanowiska pracy, można zadbać o dwa następujące aspekty: Zapewnić ochronę przede wszystkim starszym pracownikom; młodsi natomiast już wcześniej objęci są odpowiednią profilaktyką, dzięki której można zapobiec schorzeniom czynnego i biernego aparatu ruchu. Pozytywny wizerunek zewnętrzny nie jest najważniejszym celem ergonomii, jednak w dobie niedoboru wykwalifikowanych pracowników i wojny o talenty nie wolno nie doceniać tego korzystnego efektu ubocznego. „Dzisiaj to firmy biją się o pracowników. Ergonomia odgrywa tym samym ważną rolę, ponieważ ergonomicznie zaprojektowane stanowisko pracy jest dla pracowników atrakcyjniejsze”, wyjaśnia prof. dr Klaus Bengler, kierownik Katedry Ergonomii na Uniwersytecie Technicznym w Monachium. Według badań nad ergonomią przeprowadzonych przez item motywy stosowania ergonomicznie zaprojektowanych stanowisk pracy w przemyśle są następujące:

Historia ergonomii: Ważne kamienie milowe

Dodatkowe tło historyczne jest ważne dla zrozumienia znaczenia i zadań ergonomii. Dlatego warto zacząć od Bernardina Ramazziniego (1633-1714). W swoim dziele z 1700 r. pt. „De morbis artificum diatriba“ („O chorobach artystów i rzemieślników i sposobach, aby się przed nimi uchronić”) Ramazzini, prekursor medycyny pracy, badał zależności między poszczególnymi zawodami a określonymi chorobami. Już wówczas poznał skutki nieprawidłowej postawy ciała na zdrowie człowieka. Pojęcie ergonomii („ergonomija”) wprowadził natomiast polski uczony, Wojciech Jastrzębowski (1799-1882). W 1858 roku wydał w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł“ artykuł pt. „Rys ergonomji czyli nauki o pracy, opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody (1857)“ (artykuł i czasopismo wydane w języku polskim). Jastrzębowski tak rozumiał pojęcie ergonomii: „Ergonomia to naukowa praca o pracy, abyśmy z tego życia jak najobfitsze, przy najmniejszym mozole, a przy największym wewnątrznem zadowoleniu, odnosić mogli dla własnego i powszechnego dobra owoce.”

Sieć „International Ergonomics Association“ (IEA)“ obejmuje liczne krajowe stowarzyszenia, wśród nich również niemiecką „Gesellschaft für Arbeitswissenschaft (GfA)“ (pol. Niemieckie Stowarzyszenie na rzecz Nauki o Pracy), której item jest członkiem.

W swojej definicji Wojciech Jastrzębowski poruszył dwa ważne aspekty ergonomii: Wydajność („przy najmniejszym mozole“ należy rozumieć jako „najwyższą wydajność”) oraz korzyści dla ogólnego dobra ludzi, jak i gospodarki czy społeczeństwa. Artykuł Jastrzębowskiego zyskał uznanie prawie 100 lat po jego opublikowaniu. Dlatego w międzyczasie za ojca ergonomii uchodził brytyjski psycholog K.F.H. Murrell (1908-1984). Niezależnie od Jastrzębowskiego i on połączył ze sobą słowa „ergon” i „nomos”. Miało to miejsce w 1949 roku przy okazji utworzenia zespołu naukowego nazywanego na początku „Human Research Society“, a potem przemianowanego na „Ergonomics Research Society”. Ogólnoświatową popularność ergonomia zyskała w roku 1957, gdy wydano czasopismo fachowe pt. „Ergonomics”. Dwa lata po tym założono towarzystwo „International Ergonomics Association“ (IEA). Ta sieć obejmuje liczne krajowe stowarzyszenia, wśród nich również niemiecką „Gesellschaft für Arbeitswissenschaft (GfA)“ (pol. Niemieckie Stowarzyszenie na rzecz Nauki o Pracy), wywodzącą się z organizacji założonej już w 1953 roku. Dzisiaj teoria ergonomii oraz jej praktyczne wdrożenie w postaci środków i działań ergonomicznych mają charakter powszechny.

Wiedza nt. tworzenia ergonomicznych stanowisk pracy

W ciągu ostatnich lat na blogu item pojawiło się imponujące archiwum wiedzy na temat ergonomii. Na plan pierwszy wysunęło się tutaj projektowanie stanowisk montażowych, przy okazji omawiane są również inne podstawowe zagadnienia. Tutaj znajdziesz wiele ciekawych informacji:

Chcesz na bieżąco otrzymywać informacje o ergonomii? W takim razie mamy coś dla Ciebie: Zapisz się do blogowego newslettera item, wykorzystując do tego baner w prawym górnym rogu!

Produkcja manualna (25)

Zawsze bądź na bieżąco