Ergonomia na stanowisku pracy: wytyczne i przepisy

Ergonomia w pracy już dawno przestała być niszowym tematem. Ustawy, normy i zalecenia pokazują, że ergonomii nie wolno lekceważyć.

O ergonomii w jednym zdaniu? Praca dopasowuje się do człowieka, a nie odwrotnie. Tutaj poważnie traktuje się fakt, że wszyscy pracownicy się od siebie różnią. Każde ciało jest inne. Dlatego stoły i krzesła należy wyregulować tak, aby nikt nie musiał przyjmować niewygodnych pozycji. Bez znaczenia jest, czy chodzi o pracę w biurze czy na produkcji manualnej – wszędzie sprawdza się zasada: Optymalizacja środowiska pracy to sytuacja typu win-win. Pracownicy są fizycznie odciążeni i wydajni, a zyski rosną. Ochrona zdrowia i skuteczny wzrost wydajności idą tutaj ręka w rękę. Ergonomia nie jest żadnym intuicyjnym zagadnieniem, ponieważ zasady dotyczące ergonomicznej organizacji stanowisk pracy oparte są na naukowych podstawach. Ten fakt zdradza już : składa się z greckich słów „ergon“ (praca) i „nomos“ (reguła, zasada). Mowa zatem o nauce zajmującej się zasadami pracy, które określone są również w przepisach. Ale co właściwie jest w nich określone i o czym pracodawcy powinni pamiętać w odniesieniu do ergonomicznych stanowisk pracy?

Obowiązki pracodawców: wymagane przez prawo

Ergonomia to działania prewencyjne w ramach BHP, których celem jest ochrona zdrowia i zapobieganie schorzeniom. Dlatego w wielu przepisach zawarte są wytyczne dotyczące ergonomicznej organizacji stanowiska pracy. Przedsiębiorstwa powinny zapoznać się przede wszystkim z Ustawą o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy oraz przepisami rozporządzenia w sprawie BHP. W kwestii ergonomii pracodawca zobowiązany jest przedsięwziąć działania mające wpływ na „bezpieczeństwo i zdrowie osób zatrudnionych w trakcie wykonywania pracy. Zobowiązany jest również do sprawdzenia skuteczności tych działań i w razie potrzeby dopasowania ich do zmieniających się okoliczności.” Wyjątkowo ciekawe wydaje się poniższe stwierdzenie: „Pracodawca zobowiązany jest przy tym w szczególności do tego, aby dążyć do poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób zatrudnionych.” Dla przedsiębiorstw podano łącznie trzy zadania, które są ściśle związane z ergonomią: ochrona zdrowia, analiza istniejącej sytuacji i działania optymalizacyjne.

Ponadto pracodawca zobowiązany jest do eliminacji zagrożeń poprzez wdrożenie działań i środków nawiązujcych do ergonomii:

• „zaprojektowanie i wyposażenie miejsca i stanowiska pracy”
• „organizacja procesów roboczych i produkcyjnych, etapów roboczych i czasu pracy oraz ich wzajemnego oddziaływania”
• „psychiczne obciążenia w trakcie pracy”

Odnosząc się również do ustawodawca porusza taki temat związany z ergonomią i BHP, który często jest pomijany. Skutkiem lekceważenia podstawowych zasad BHP mogą być napięte mięśnie i bóle głowy, te zaś mogą doprowadzić do psychicznych dolegliwości.

Projektowanie stanowiska pracy: rozporządzenie w sprawie miejsc pracy i rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa w zakładzie pracy

W przypadku ustawowych wytycznych i dyrektyw dotyczących ergonomii na stanowisku pracy wyjątkowo ważne jest rozporządzenie w sprawie miejsc pracy. Według tego rozporządzenia pracodawca musi podczas „projektowania i tworzenia miejsc pracy” uwzględnić również „medycynę pracy” oraz „wymagania ergonomiczne”. W przypadku zagrożeń należy „ocenić wszystkie potencjalne zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób zatrudnionych”. Przy czym należy uwzględnić „skutki organizacji pracy oraz etapów roboczych w zakładzie”. W związku z tym przedsiębiorstwa muszą przedsięwziąć środki i działania – takie, które są zgodne z aktualnym stanem techniki, medycyną pracy i higieną.

Pracodawca zobowiązany jest zadbać o to, aby środki produkcji były używane w bezpieczny sposób i aby podczas ich używania przestrzegane były zasady ergonomii.

Ale to nie wszystko: „Ponadto należy przestrzegać innych uznanych wyników badań z zakresu medycyny pracy.” Ergonomia wchodzi w zakres nauki o pracy, dlatego zasady ergonomiczne również się do nich zaliczają. Jeszcze wyraźniej mówi o tym rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa w zakładzie pracy: „Pracodawca zobowiązany jest zadbać o to, aby środki produkcji były używane w bezpieczny sposób i aby podczas ich używania przestrzegane były zasady ergonomii.”

BHP i ergonomia: klasyfikacja wytycznych dotyczących projektowania i tworzenia miejsc pracy

Oprócz ustawowych wytycznych istnieją jeszcze Techniczne zasady dotyczące miejsc pracy, które znane są również jako „Zasady dotyczące stanowisk pracy” (ASR) i opracowywane są przez Komisję ds. miejsc pracy (niem. Ausschuss für Arbeitsstätten (ASTA)) przy Federalnym Instytucie Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (niem. Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Arbeitsmedizin (BAuA)). Te zasady nie mają wprawdzie skutków prawnych, jednak zastosowanie ma tutaj tzw. „zasada działania domniemania”. Jeśli pracodawcy spełniają wytyczne określone w ASR dotyczące miejsc pracy, przedsięwzięte przez nich działania zwykle są zgodne z rozporządzeniem w sprawie miejsc pracy. Aspekty związane z projektowaniem ergonomicznych stanowisk pracy uwzględniają m.in.:

• Wymiary pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych
• Oświetlenie i linia wzroku
• Hałas
• Ocena zagrożenia

Do najważniejszych norm DIN dotyczących ergonomii na stanowisku pracy należą m.in. normy DIN EN ISO 6385 („Zasady ergonomiczne w projektowaniu systemów pracy”), DIN 33402 („Ergonomia – wymiary ciała człowieka”) oraz DIN EN ISO 10075 („Zasady ergonomiczne dotyczące obciążenia psychicznego pracą”).

Rola stołów roboczych na ergonomicznym stanowisku montażowym

Jedno jest pewne: ergonomia nie jest opcją do wyboru, lecz obowiązkiem pracodawcy. W danym przypadku to specjaliści powinni decydować, jak należy stosować rozwiązania ergonomiczne. W oparciu o kilka przykładów z manualnej produkcji można dokładnie zobaczyć, czym tak właściwie jest ergonomia.  Stół roboczy z regulacją wysokości to na stanowisku montażu ręcznego element obowiązkowy. Tutaj sprawa wygląda podobnie jak na stanowiskach biurowych: tego rodzaju stół umożliwia płynną zmianę pozycji siedzącej na stojącą, co znacznie odciąża pracowników. System stanowisk pracy item obejmuje również elementy z elektryczną regulacją wysokości. Indywidualne ustawienia można zapisać i w razie potrzeby aktywować wygodnie za pomocą jednego przycisku. Wyjątkowo praktycznym rozwiązaniem jest to, że: przy użyciu bezpłatnego konfiguratora do stanowisk prac item projektowanie stołów do montażu ręcznego jeszcze nigdy nie było takie proste.

W przypadku ergonomicznych krzeseł roboczych następujące właściwości sprawiają, że są one idealne:

• synchroniczny ruch siedziska i oparcia
• Siedzisko: lekko pochylone do przodu, obrotowe
• Oparcie: regulacja wysokości i nachylenia z regulowaną siłą oporu
• Kółka z blokadą lub kółka blokujące się pod wpływem ciężaru w przypadku wysokich krzeseł z wysokim siedziskiem.

Krzesła robocze z tego rodzaju siedziskiem i oparciem umożliwiają dynamiczne siedzenie. W łatwy sposób można zmienić pozycję i postawę ciała. Krzesła robocze wchodzące w skład systemu stanowisk pracy item gwarantują właśnie taki komfort, ponieważ dzięki swoim specjalnym kółkom są mobilne i bezpieczne.

Przy projektowaniu ergonomicznych stanowisk pracy nie wolno zapomnieć o obszarze chwytania

Obszar chwytania pokazuje, dlaczego duży zakres ustawień ma tak duże znaczenie. Obszarem chwytania jest ta strefa stanowiska pracy, z której pracownik może pionowo lub poziomo sięgnąć rękoma do każdego miejsca. Nie musi przy tym zmieniać swojej pozycji – bez względu na to, czy akurat siedzi czy stoi. Bezpośrednio przed pracownikiem znajduje się strefa obsługiwania przez jedną rękę. To tutaj umieszcza się materiały i narzędzia, które są często używane, aby zapobiec niepotrzebnemu i męczącemu obracaniu się. W rozszerzonej strefie obsługiwania przez jedną rękę, w obszarze znajdującym się najbardziej na zewnątrz, znajdują się przedmioty używane rzadziej. Poza rozszerzoną strefą obsługiwania przez jedną rękę nie należy umieszczać ważnych materiałów. Do tego nadaje się strefa obsługiwania przez dwie ręce: pracownik ma wzrok skierowany na obie dłonie i może dzięki temu optymalnie pracować.

Optymalne rozmieszczenie narzędzi i materiałów

Każdy człowiek ma indywidualne wymiary ciała i proporcje, dlatego indywidualne są też obszary chwytania. Dlatego system udostępniania narzędzi i materiałów na stanowisku pracy powinien być łatwy do dopasowania. Dzięki bogatemu asortymentowi komponentów system stanowisk pracy item oferuje nieograniczone możliwości. Ważną rolę odgrywają tutaj ramiona przegubowe. Do nich mocuje się następujące elementy:

• pojemniki chwytakowe na drobne części
• tablety na skrzynki, narzędzia i obrabiane przedmioty
• haki, uchwyty i kubki do przechowywania narzędzi

Dzięki ramionom przegubowym materiały i narzędzia można bardzo precyzyjnie rozmieścić w obszarze chwytania. W ten sposób można skutecznie zapobiec obciążającym ruchom i niewygodnym pozycjom.

Informacje i zalecenia dotyczące ergonomicznego oświetlenia

Oświetlenie na stanowisku pracy to kolejny, mniej oczywisty czynnik wpływający na ergonomię. Oświetlenie wpływa na wydajność, czy to w biurze, czy na stanowisku do montażu ręcznego. Znaczenie ma tutaj nie tylko wystarczający stopień oświetlenia stanowiska pracy, lecz również światło, które dopasowane jest do danej sytuacji. W przeciwnym wypadku może dojść do trudności z koncentracją, oznak zmęczenia oraz bólów głowy. Oświetlenie ma zatem też duży wpływ na nastrój i motywację. W przypadku oświetlenia na stanowisku montażowym do ważnych czynników należą: indywidualna moc oświetleniowa, oświetlenie poszczególnych obszarów, odpowiednia temperatura barwowa oraz nieoślepiające, równomierne odbicia. Natężenie światła wyrażane jest za pomocą tzw. luksów (lx). Optymalne natężenie światła dla stanowiska do montażu ręcznego:

• Czynność montażowa nie wymagająca precyzji: 200 lx
• Czynność montażowa wymagająca średniej precyzji: 300 lx
• Czynność montażowa wymagająca precyzji: 500 lx
• Czynność montażowa wymagająca bardzo dużej precyzji: 750 lx
• Mechanika precyzyjna i mikromechanika: 1000-1500 lx

Reflektory LED sprawiają, że poszczególne obszary stołu roboczego są dokładnie oświetlone. Reflektory są wszechstronne, regulowane i zapewniają światło o wysokim współczynniku natężenia. Niektóre reflektory LED, np. reflektor LED 6W 10° firmy item, mają dodatkowo jeszcze indywidualnie regulowaną funkcję ściemniania. Temperatura barwowa wynosi 4000 kelwinów – o takim światle mówi się też, że jest „barwy neutralnej białej”. Taka temperatura barwowa sprawdza się podczas pracy na montażu ręcznym, ponieważ ułatwia koncentrację.

Interesuje Cię organizacja i projektowanie stanowisk pracy w otoczeniu produkcyjnym? W takim razie mamy coś dla Ciebie: Zapisz się do blogowego newslettera item, wykorzystując do tego baner w prawym górnym rogu!